Podstawową metodą leczenia obrzęku limfatycznego, zgodnie z zaleceniami Międzynarodowego Towarzystwa Limfologicznego (ISL, International Society of Lymphology), jest kompleksowa terapia udrażniająca (CDT, complex decongestive therapy). Kompleksowe postępowanie przeciwobrzękowe polega na łączeniu manualnego drenażu limfatycznego (MLD, manual lymphatic drainage), bandażowania wielowarstwowego, ćwiczeń stymulujących odpływ chłonki oraz pielęgnacji skóry.

Leczenie prowadzone jest w dwóch następujących po sobie fazach:

• I faza, intensywna – maksymalna redukcja obrzęku. W tym celu stosuje się codziennie: manualny drenaż limfatyczny, kompresoterapię w postaci bandażowania wielowarstwowego i ćwiczenia poprawiające odpływ chłonki. Leczenie intensywne należy zakończyć, jeżeli dalsza redukcja obwodu nie jest możliwa do osiągnięcia. Czas trwania tej fazy leczenia zależy od stopnia zaawansowania obrzęku u pacjenta poddawanego terapii.
• II faza, utrwalająco-optymalizująca – utrwalenie i utrzymanie efektów terapii uzyskanych w trakcie leczenia intensywnego. W tym celu stosuje się: automasaż, kompresoterapię w postaci elastycznych materiałów uciskowych i ćwiczenia poprawiające odpływ chłonki. Biorąc pod uwagę przewlekły charakter schorzenia, jakim jest obrzęk limfatyczny, czas trwania drugiej fazy obejmuje zazwyczaj całe życie.

Manualny drenaż limfatyczny zasadniczo różni się od masażu klasycznego. Intensywne techniki masażu klasycznego doprowadzają do przekrwienia mięśni i w efekcie do nadprodukcji chłonki. Manualny drenaż limfatyczny to specyficzne odkształcanie tkanek, które wspomaga usuwanie płynów tkankowych, zwiększa transport chłonki, odblokowuje zastój chłonny w danym obszarze ciała, zmniejsza dolegliwości bólowe, poprawia motorykę mięśni gładkich naczyń chłonnych, wspomaga tworzenie naczyń chłonnych w miejscach przerwania oraz pobudza nerw błędny. Drenaż jest skuteczny pod warunkiem stosowania przez terapeutę głębokich chwytów w celu uruchomienia odpływu śródmiąższowego i międzypowięziowego, a zabieg trwa od 45 do 60 minut. Najnowsze metaanalizy i przeglądy systematyczne podkreślają, że manualny drenaż limfatyczny powinien stanowić składową kompleksowego postępowania przeciwobrzękowego, lecz opieranie procesu leczniczego jedynie na tym zabiegu jest błędem.

Kompresoterapia jest niezbędnym i pierwszoplanowym elementem kompleksowego postępowania przeciwobrzękowego. Stosowana jest w trzech formach: wielowarstwowego opatrunku z bandaży uciskowych, pomp pneumatycznych oraz, w późniejszej fazie terapii, zaprojektowanej na miarę dla pacjenta odzieży kompresyjnej. Zgodnie z rekomendacjami Europejskiej Grupy Eksperckiej terapia uciskowa w obrzęku limfatycznym otrzymała najwyższą notę dotyczącą jej zastosowania klinicznego wraz z największą i niepodważalną siłą dowodów naukowych.

Bandażowanie wielowarstwowe wykonuje się bezpośrednio po drenażu limfatycznym. Bandażowanie podwyższa ciśnienie tkankowe i skuteczność funkcjonowania pompy stawowo-mięśniowej, dzięki czemu wzrasta objętość transportowanych krwi i chłonki. Stosując bandażowanie wielowarstwowe, należy brać pod uwagę odpowiedni dobór bandaża, technikę jego zakładania oraz stan kliniczny chorego. Bandaże powinny się charakteryzować niską i średnią rozciągliwością, zapewniającą odpowiedni ucisk zarówno w spoczynku, jak i w czasie aktywności fizycznej. Zakres ucisku powinien wynosić 20–60 mmHg (im wyższa wartość, tym lepiej, jednak w pierwszym okresie leczenia należy przyzwyczaić pacjenta do dyskomfortu i niekorzystnych odczuć, stosując niższe ciśnienia i stopniowo je zwiększając).

Drenaż pneumatyczny polega na stosowaniu ucisku za pomocą mankietu zasilanego pompą pneumatyczną. Mankiety składają się z od jednej do kilkunastu komór, które są cykliczne napełniane powietrzem. Wartość ciśnienia oraz czas trwania ucisku i przerwy ustawia się zależnie od rodzaju obrzęku, spoistości tkankowej oraz tolerancji chorego. Drenaż pneumatyczny jest szczególnie zalecany przy dużych i masywnych obrzękach.

Wyroby uciskowe – po zakończeniu terapii zmniejszającej obrzęk w celu utrzymania efektu redukcji obrzęku konieczne jest zastosowanie wyrobów uciskowych z mało elastycznych materiałów. Lecznicze produkty uciskowe charakteryzują się dokładnie określonym ciśnieniem zmniejszającym się proksymalnie. Warunkiem ich skuteczności jest właściwie dobrany dla danego pacjenta rozmiar oraz klasa ucisku. W Polsce od 2014 r. na podstawie Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie istnieje możliwość refundacji medycznej odzieży uciskowej raz w roku. Refundację rękawa w wysokości 70% można otrzymać wyłącznie po przebytej rehabilitacji, podczas której leczono obrzęki limfatyczne. Zlecenie na wyroby uciskowe mogą wystawić: lekarz
specjalista rehabilitacji medycznej, angiolog, chirurg naczyniowy oraz lekarz opieki paliatywnej.

Ćwiczenia fizyczne rekomenduje się jako ważny element kompleksowej fizjoterapii w przypadkach obrzęku chłonnego. Dobrze dobrane ćwiczenia wspomagają naturalne czynniki odpływu krwi i chłonki. Powinny być wykonywane z zabandażowaną kończyną lub w odzieży uciskowej, ponieważ synergistyczne działanie ucisku wywołanego przez kompresoterapię oraz uruchomienia pracy mięśniowej dzięki kinezyterapii daje pozytywne rezultaty, zabezpiecza przed niekorzystnym powrotem limfy i ponownym na rastaniem obrzęku. Podczas ćwiczeń należy zwrócić szczególną uwagę na intensywność. Ćwiczenia prowadzące do zmęczenia mięśni w odpowiedzi na miejscowy wzrost stężenia kwasu mlekowego powodują w nich przekrwienie i w konsekwencji mogą powiększyć obrzęk.

Obrzęk limfatyczny ma charakter przewlekły, dlatego w procesie leczenia bardzo dużą rolę odgrywają zaangażowanie i współpraca pacjenta z personelem medycznym. Chory powinien nie tylko znać zasady postępowania przeciwobrzękowego, lecz przede wszystkim systematycznie i konsekwentnie ich przestrzegać. W leczeniu chorych z obrzękiem chłonnym podkreśla się zintegrowane, kompleksowe i interdyscyplinarne działanie całego zespołu opiekującego się chorym: lekarza, fizjoterapeuty, pielęgniarki i psychologa.